“İstedadlı uşaq” təhsil modeli Sandra Kaplan (ABŞ) və Natalia Şumakovanın (Rusiya) müəllifliyi olan, ABŞ və Rusiya məktəblərində istifadə edilən Fənlərarası Təlim (FAT) proqramı əsasında 1992-ci ildə psixologiya üzrə fəlsəfə dokt. Zülfiyyə Veysova tərəfindən hazırlanmışdır. Bakı Dövlət Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Yaradıcı İstedad” Respublika Elmi-Praktiki Mərkəzinin (hazırda “İnkişaf” REPM) dəstəyi ilə bu proqram Azərbaycan şəraitinə uyğunlaşdırılaraq təkmilləşdirilib.

FAT proqramının həyata keçirilməsi ilə yanaşı, “İstedadlı uşaq” təhsil modelinə aşağıdakı innovativ yanaşmalar daxildir:

  1. Öyrənməyə tədqiqat yanaşması.
  2. Öyrənməyə fənlərarası yanaşma.
  3. Fəal/interaktiv təlim metodologiyası.
  4. Həm sinifdə, həm də sinifdən kənarda öyrənməni daxil olmaqla, idrak prosesinin yenidən qurulması.
  5. İstedadlı uşaqların müxtəlif qabiliyyət və meyllərini nəzərə alaraq idrak prosesinin diferensiallaşdırılması.
  6. Şəxsiyyətin və 21-ci əsrin kompetensiyalarının, o cümlədən emosional intellekt və metakoqnitiv kompetensiyalarının (məsələn, həyat boyu müstəqil öyrənmək bacarığı, öyrənmə və fəaliyyətə tədqiqat və yaradıcı yanaşması və ünsiyyət bacarıqları) inkişafına yönəlmiş xüsusi inkişafedici təlim mühitinin yaradılması. Bu məqsədlər istedadlı uşaqların qabiliyyətlərinin reallaşdırılmasını dəstəkləyir və FAT proqramına əlavə olaraq həm fənn kurikulumlarının, həm də sinifdənkənar fəaliyyətlərinin həyata keçirilməsi üçün müvafiq metodologiya vasitəsilə nail olunur.
  7. Şagirdləri bütün innovativ təşəbbüslərində həvəsləndirmək və dəstəkləmək, yerli və qlobal əhəmiyyətli problemlərin həlli üçün yeni ideyaların və innovativ strategiyaların öyrənilməsində əməkdaşlıqda iştirak etməyə sövq etmək.

İstedadlı Uşaqlar üçün Fənlərarası Təlim (FAT) Proqramı

Fənlərarası Təlim (FAT) Proqramı mənşə, quruluş, dəyişiklik, təsir, xaos və nizam, davamlılıq, sistem, güc, uyğunlaşma və qarşılıqlı əlaqə kimi müxtəlif fəlsəfi mövzuları əhatə edən öyrənmə üçün inteqrativ yanaşmaya əsaslanır. FAT proqramı I-IX siniflərdə tədris olunur. FAT-ın tədrisi hər bir sinif və təhsil səviyyəsi üzrə proqramda nəzərdə tutulmuş fəlsəfi mövzuya uyğun təşkil olunur.

 

Bu təlim proqramının əsas prinsipləri təbiətdə, cəmiyyətdə, insanda, insanın yaratdığı əşyalarda yüksək səviyyəli (fəlsəfi) fənlərarası əlaqələrin öyrənilməsini əhatə edən tematik fənlərarası inteqrasiyası, kainatın qlobal və xüsusi problemlərin öyrənilməsinə və həllinə tədqiqat yanaşması, və istedadlı uşaqların qabiliyyətlərini nəzərə alaraq idrak prosesinin diferensiallaşdırılmasıdır.

 

Bu proqramın özəlliyi ondan ibarətdir ki, təlimin məzmunu fənlərarası xarakter daşıyır və fəlsəfi mövzuların müxtəlif bilik sahələri ilə əlaqələndirilməsi prinsipinə əsaslanır.

 

Proqram həmçinin şagirdlərə fənlərarası əlaqələr haqqında anlayış verir və qlobal sistemli düşüncəsini formalaşdırır. Təlim materialının həcmi və məzmunu çox zaman ənənəvi proqramın çərçivəsindən kənara çıxır. Eyni zamanda, FAT proqramının elementləri akademik fənlərin tədrisində ayrılmaz element kimi istifadə edilə bilər. Bu halda, ayrı-ayrı əsas təlim fənlərinin tədrisi əsaslı şəkildə fərqlənir: o, fəlsəfi ümumiləşdirmə elementlərini və fənlərarası tədris metodlarını birləşdirir. Beləliklə, təlim zamanı məktəbdə öyrənilməyən akademik fənlər və fənlər haqqında məlumatlar birləşdirilə bilər.

 

FAT inkişafetdirici proqramında şagirdlərin aşağıdakı kompetensiyaları formalaşdırılır:

  • Qlobal və sistemli düşüncəsinin inkişafı əsasında dünyanın geniş mənzərəsi və kainatın ümumi qanunauyğunluqların tam şəkildə dərk edilməsi;
  • Məntiqi, tənqidi və yaradıcı təfəkkür, problemi müəyyən və həll etmə bacarıqları;
  • Müxtəlif mənbələrdən biliklərin sərbəst əldə olunması, müstəqil öyrənmə və informasiya ilə işləmə bacarıqları, tədqiqat bacarıq və vərdişləri;
  • Kommunikativ bacarıqlar: ünsiyyət qurmaq, əməkdaşlıq etmək, komandada işləmək bacarığı (kiçik qruplarda problemlərin həlli, birgə tədqiqat işinin həyata keçirilməsi, dialoq və diskussiyaların aparılması, başqasının nöqteyi-nəzərini nəzərə alınması və. s.);
  • Adekvat özünüqiymətləndirmə və özünüidarəetmə bacarıqları;
  • Müsbət “Mən-konsepsiya” və insan varlığının dəyərinin və unikallığının mənasını dərk edilməsi.

FAT proqramı digər metakompetensiyaların sistemli inkişafının həyata keçirilməsinə  imkan yaradır  və bu da öz növbəsində şəxsiyyətin inkişafına, eləcə də öyrənmək həvəsinin yaranmasına səbəb olur, şagirdləri daima dəyişən, inkişaf edən dünyada uğur qazanmağa hazırlayır.

FAT proqramının  tədris metodologiyası problem-dialoji, tədqiqat xarakteri daşıyan  spesifik fəal/interaktiv təlim metodlarından istifadə edilməsini nəzərdə tutur. Müxtəlif elm sahələrinin kontekstində verilmiş mövzuya dair ümumiləşdirmənin  çıxarılması üzrə iş induktiv və deduktiv tədqiqatlar əsasında keçirilir.  Bu təlim texnologiyalarının əsas məqsədi ilk vaxtlardan (birinci sinifdən başlayaraq) şagirdləri müstəqil elmi axtarışlara yönəltmək və tədqiqatçılıq vərdişlərinə yiyələndirməkdir.